Geopolitičke promjene u Evropi i svijetu dovele su krajem 80-tih godina dvadesetog stoljeća do produbljivanja krize u opstojnosti i funkcionisanju Jugoslovenske Socijalističke Federacije (SFRJ). Uslijed suprotstavljenih koncepcija jugoslovenskih republika o pronalaženju mirnog rješenja iz krize Jugoslovenske Federacije prevladalo je nepovjerenje između snaga velikosrpskog državnog hegemonizma sa projektom svi Srbi u jednoj državi, i demokratskih snaga u četiri jugoslovenske republike: Hrvatskoj, Sloveniji, Makedoniji i Bosni i Hercegovini, koje su zagovarale svoju suverenost i nezavisnost na kraju procesa disolucije SFRJ.
Slovenija, Hrvatska i Makedonija su nakon višestranačkih izbora provele referendume građana i proglasile svoju suverenost i nezavisnost.
Bosna i Hercegovina kao multietnička, zapravo, višenacionalna jugoslovenska republika našla se pred istorijskim izazovom da nastavi istorijski razvoj svoje državnosti uspostavljene odlukama Prvog zasjedanja ZAVNOBiH-a 1943.godine u vidu suverenog i nezavisnog državno-pravnog statusa ili da bude dio Miloševićeve Velike Srbije. Radi se o tome da je proglašena Savezna Republika Jugoslavija bila samo forma za suštinu koja se odnosila na ostvarenje projekta da svi Srbi žive u jednoj državi.
Tokom 1991.godine u višestranačkom Parlamentu Bosne i Hercegovine je oblikovan prijedlog pet opozicionih i dvije vladajuće stranke, da o političkoj budućnosti Republike Bosne i Hercegovine odluče građani putem republičkog referenduma. Uslove za provođenje referenduma odredila je Badinterova komisija čije stanovište je istovremeno označavalo podršku Evropske zajednice da Bosna i Hercegovina stekne suvereni i nezavisni državno-pravni status putem referenduma građana.
Građani su svojom demokratskom voljom iskazanom na referendumu održanom 24.februara i 1.marta 1992.godine omogućili političku osnovu za međunarodno priznanje Republike Bosne i Hercegovine. Međunarodno priznanje najprije su učinile zemlje Evropske zajednice 6.aprila 1992.godine. Tokom 1992.godine 76 zemalja svijeta je donijelo odluke o međunarodnom priznanju Republike Bosne i Hercegovine. Sam čin prijema Republike Bosne i Hercegovine u Ujedinjene nacije obavljen je 22. maja 1992. godine. Od tog vremena Bosna i Hercegovina opstoji kao suverena i nezavisna država u međunarodnom poretku sa svojim istorijskim i međunarodno priznatim granicama.
Ključne riječi: Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija, Republika Bosna i Hercegovina, Skupština Bosne i Hercegovine, referendum građana, Badinterova komisija, Evropska unija, Ujedinjene nacije, suvereni i nezavisni državno-pravni status države Bosne i Hercegovine
1. Društveno-istorijski kontekst sloma socijalističkog društvenog poretka u Evropi i svijetu
Krajem 80-tih godina dvadesetog stoljeća nastaje istorijski prelom, koji se ogleda u slomu socijalističkog društvenog uređenja u Evropi i svijetu. Slomu socijalističkog društvenog uređenja presudno su doprinijele tri istorijske silnice. Prva silnica se ogleda u zaostajanju zemalja socijalističkog društvenog uređenja u socijalnom i ekonomskom razvoju. Jednopartijska vladavina i državno upravljanje privredom sve više su uticali na nepovoljan društveni razvoj zemalja socijalističkog bloka. Zaostajanje u razvoju posebno se ispoljilo u zemljama socijalističkog lagera. To je veliki Sovjetski savez, zatim Rumunija, Čehoslovačka, Poljska, Bugarska i Mađarska. Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija je, za razliku od zemalja socijalističkog lagera, imala uspješni socijalno-ekonomski razvoj. Međutim i njen razvoj je potkraj 80-tih godina prošlog stoljeća ušao u krizu i to u dva aspekta: ekonomska kriza i kriza međunacionalnih i međurepubličkih odnosa.
U Sovjetskom savezu Gorbačov kao predsjednik SSSR-a, uvodi reforme. Reforma pod opštim nazivom Perestrojka je dovela i do sloma socijalizma i raspada Sovjetskog saveza. Sa Perestrojkom na istorijsku scenu dolazi druga istorijska silnica, a to je pad Berlinskog zida. Berlinski zid je bio simbol „željezne zavjese“ između dva svjetska vojna bloka: Sjevernoatlantskog saveza (NATO) i Varšavskog pakta kao i vojno političkog bloka, kojeg su činile zemlje pod rukovođenjem Sovjetskog saveza. Pad Berlinskog zida je omogućio ujedinjenje Istočne i Zapadne Njemačke. Ali pad Berlinskog zida označio je i ukidanje antagonističke blokovske podjele svijeta. Na taj način je prestao Hladni rat između Zapadnog svijeta i svijeta, koji je bio označen kao socijalistički lager.
Treća istorijska silnica odnosila se na uvođenje demokratskih promjena. Ove promjene su podrazumijevale ukidanje sistema jednopartijske vladavine i uvođenje višepartijskog sistema u zemljama socijalizma. Politička pluralizacija zemalja sa ranijim socijalističkim društvenim uređenjem dovela je do novog istorijskog preokreta. Zemlje koje su bile unutar socijalističkog lagera mirno su izvele političku pluralizaciju i međusobno razdruživanje. Čehoslovačka republika se mirno transformisala u dvije samostalne države: Slovačku i Češku republiku. Republike unutar Sovjetskog saveza su se takođe mirno razdružile i postale suverene i nezavisne države.
Jugoslovenska Socijalistička Federacija nije mirno podnijela ni slom socijalizma ni političku pluralizaciju. Uslijed pogoršanja međunacionalnih i međurepubličkih odnosa, početkom devedesetih godina dvadesetog stoljeća bivša Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija je ušla u završnu fazu svoje disolucije.
2. Osamostaljivanje jugoslovenskih republika u procesu disolucije SFRJ
Disolucija, shvaćena kao prestanak funkcionisanja organa Jugoslovenske Socijalističke Federacije, došla je kao izraz višedecenijske krize Jugoslovenske Federacije. Ta kriza je dobila nova svojstva krajem 80-tih godina dvadesetog stoljeća. Dugogodišnja kriza ekonomskog razvoja proširena je na krizu međunacionalnih, a time i međurepubličkih odnosa. Razgovori između predsjednika jugoslovenskih republika tokom 1990. i 1991.godine nisu doveli do iznalaženja rješenja za miran rasplet krize Jugoslovenske Federacije. Tokom tih razgovora oblikovale su se dvije političke opcije. Prvu opciju je zagovarao Slobodan Milošević, predsjednik Republike Srbije i Momir Bulatović, predsjednik Republike Crne Gore. Suština te opcije je jačanje elemenata centralizacije upravljanja društvenim razvojem na nivou federacije.
Druga politička opcija je zagovarala ideju osamostaljenja jugoslovenskih republika i proglašenje njihove suverenosti i nezavisnosti. Prve korake u osamostaljivanju jugoslovenskih republika izvele su Slovenija i Hrvatska. One su zajedno sa višestranačkim izborima provele i referendume građana o sticanju nezavisnog i suverenog statusa. Nakon Slovenije i Hrvatske osamostaljenje je krajem 1991.godine, putem referenduma izvela i Republika Makedonija.
Srbija i Crna Gora su formirale Saveznu Republiku Jugoslaviju, i na taj način stvorile okvir za velikosrpski projekt: svi Srbi u jednoj državi. Nakon proglašenja nezavisnosti Republike Hrvatske, Jugoslovenska Narodna Armija, podržana od Miloševićevog režima, vojnom silom omogućuje zaposjedanje dijela teritorije Republike Hrvatske i formiranje Republike Srpske Krajine sa sjedištem u Kninu.
U odnosu na Sloveniju i Hrvatsku i Bosna i Hercegovina ulazi u istorijsko kašnjenje u pogledu provođenja političke pluralizacije. Zapravo Bosna i Hercegovina, tek sredinom 1990.godine donosi zakonsku osnovu za formiranje višepartijske strukture i provođenje prvih pluralnih izbora.
3. Prvi višestranački izbori u Bosni i Hercegovini i konstituisanje višestranačkog parlamenta BiH
Nakon usvajanja zakonskog osnova za uvođenje višestranačkog sistema u Skupštini Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine, započela je aktivnost na formiranju političkih stranaka. Političke stranke su se formirale po dva osnova: u vidu nastajanja novih stranaka i u vidu transformacije postojećih društveno-političkih organizacija u političke stranke. Tako su na osnovu transformacije Saveza komunista Bosne i Hercegovine, zatim Socijalističkog saveza Bosne i Hercegovine i Saveza socijalističke omladine nastale tri stranke: Saveza komunista – Socijaldemokratska partija (SDP), Demokratski socijalistički savez (DSS) i Liberalna stranka (LS). Kao nove stranke formirane su: Stranka demokratske akcije (SDA), Srpska demokratska stranka (SDS) i Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine (HDZBiH). Ove stranke su formirane na etničkoj osnovi. Stranka demokratske akcije za članstvo je imala pripadnike bošnjačkog naroda, tada muslimanskog naroda. Članovi Srpske demokratske stranke bili su pripadnici srpskog naroda, a članovi Hrvatske demokratske zajednice bili su pripadnici hrvatskog naroda. Među strankama koje su formirane u prvoj polovini 1990.godine bile su i Savez reformskih snaga za Bosnu i Hercegovinu, zatim Muslimanska bošnjačka organizacija, Demokratska stranka i mnoge druge[3].
Izborna kampanja za prve višestranačke izbore provedena je od augusta do novembra 1990.godine i imala karakter nacionalnog okupljanja. Tako su nacionalne, a po sastavu, jednoetničke stranke na svojim predizbornim skupovima okupljale pripadnike samo jednog naroda. Po mnogo čemu etničke stranke: SDA, HDZBiH i SDS su postale dominantne u demokratskoj javnosti Bosne i Hercegovine. Imale su vidnu podršku medija, u odnosu na građanske i multietničke stranke.
U međusobnim odnosima etničke stranke su imale saglasnost u kritici ranije jednopartijskog sistema vladanja. Zajedničku odrednicu u programskim vizijama imale su stvaranje novog društvenog okvira za ostvarivanje novog društvenog okvira za ostvarivanje ljudskih prava i vjerskih sloboda. Ispoljavale su jednonacionalni pristup prema stradanju pripadnika Bošnjačkog, Srpskog i Hrvatskog naroda u Drugom svjetskom ratu[4]. I HDZBiH i SDA i SDS su u izbornoj kampanji najavile međusobnu saradnju u Parlamentu Bosne i Hercegovine nakon provedenih izbora 1990.godine
Izbori su održani 19.novembra 1991.godine. Apsolutnu pobjedu odnijele su tri etničke stranke: SDA, SDS i HDZBiH. One su zajedno osvojile 84% poslaničkih mjesta u Skupštini (Parlamentu) Bosne i Hercegovine. Sve druge stranke su osvojile 16% povjerenja izbornog tijela.
Pobjedničke stranke su krajem 1990. i početkom 1991.godine pristupile konstituisanju višestranačkog parlamenta i višestranačke vlade. Pred javnost su izašle sa stanovištem da će zajedno i u saglasnosti vršiti vlast. Međutim, nisu usvojile nužan sporazum o koaliciji, niti su definisale pitanja o kojima će se odlučivati i donositi zakoni u naredne četiri godine. Umjesto koalicionog sporazuma o formiranju parlamentarne većine proglasile su vršenje vlasti na partnerskoj osnovi. Na toj osnovi su podijelili resore: ministarstva i upravu. Vlast je vršena sporazumno i u saradnji tokom prve polovine 1991.godine. Neslaganja su nastala u ljeto 1991.godine kada su na dnevni red Parlamenta došla istorijska pitanja kao što su disolucija SFRJ i proglašenje nezavisnosti jugoslovenskih republika[5].
4. Međustranački sukobi tokom 1991. godine o sticanju suverenog i nezavisnog državno-pravnog statusa Republike Bosne i Hercegovine
Istorijski proces disolucije Jugoslovenske Socijalističke Federacije došao je do svog krajnjeg ishoda 1991.godine. Institucije Jugoslovenske Federacije su prestale da djeluju. Jugoslovenske republike: Slovenija, Hrvatska i Makedonija su provele svoje referendume za sticanje suverenog i nezavisnog statusa. Srbija i Crna Gora su formirale Saveznu Republiku Jugoslaviju. U isto vrijeme u Skupštini Republike Bosne i Hercegovine je otvorena rasprava o istorijskom pravu Bosne i Hercegovine da dobije suvereni i nezavisni državno-pravni status, na isti način, kako su ga dobile i druge jugoslovenske republike. Sve parlamentarne stranke u Parlamentu Bosne i Hercegovine, osim Srpske demokratske stranke, bile su na stanovištu da Bosna i Hercegovina dobije državno-pravni status suverene i nezavisne države. Srpska demokratska stranka predvođena Radovanom Karadžićem[6], imala je političko stanovište da Bosna i Hercegovina ni na koji način ne može biti suverena izvan Jugoslavije[7]. Zapravo, Srpska demokratska stranka je služila interesima Velike Srbije što je bio cilj režima Slobodana Miloševića.
Unutar drugog bloka stranaka koga su činili: Stranka demokratske akcije i Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine, kao vladajuće stranke i pet opozicionih stranaka: Socijaldemokratska partija, Savez reformskih snaga, Liberalna stranka, Muslimanka bošnjačka organizacija i Demokratska stranka socijalista, oblikovano je političko stajalište po kome Republika Bosna i Hercegovina ima istorijsko pravo na suvereni i nezavisni državno-pravni status. Bosna i Hercegovina je, od odluka Prvog zasjedanja ZAVNOBiH-a 1943.godine, gradila svoju samostalnost i državnost kao i druge republike Jugoslovenske Federacije. U istorijskom vremenu disolucije SFRJ, Bosna i Hercegovina nastavlja svoj državno-politički razvoja kao suverena i nezavisna državna zajednica. Kako bi se donijela demokratska i institucionalno valjana istorijska odluka, predloženo je donošenje skupštinske odluke o raspisivanju republičkog referenduma za izjašnjavanje građana o suverenom i nezavisnom državno-pravnom statusu Bosne i Hercegovine.
Tokom stranačke rasprave u Skupštini Bosne i Hercegovine 1991.godine o njenom nezavisnom državno-pravnom statusu, važnu ulogu je imalo mišljenje Arbitražne komisije Evropske zajednice čiji predsjednik je bio Robert Badinter, predsjednik Ustavnog suda (Ustavnog vijeća) Francuske[8]. Arbitražna komisija je u svom izvještaju, a na temelju zahtjeva Predsjedništva i Vlade Republike Bosne i Hercegovine od 20.novembra 1991.godine, konstatovala da građani, prema Ustavu Bosne i Hercegovine, ostvaruju svoja prava posredstvom predstavničke skupštine ili referendumom. Takođe, Arbitražna komisija definiše uslove pod kojima bi se Bosna i Hercegovina mogla konstituisati kao suverena i nezavisna država. Ti uslovi su sadržani u tome da Republika Bosna i Hercegovina pruži garancije tako što bi formulisala zahtjev za priznanje eventualno putem referenduma na koji bi bili pozvani svi građani bez razlike i pod međunarodnom kontrolom[9]. Na ovaj način su Evropska zajednica, a sa njom i međunarodna zajednica dale podršku Republici Bosni i Hercegovini da sticanje svoje suverenosti i nezavisnosti izvede putem referenduma građana.
5. Odluka skupštine Republike Bosne i Hercegovine o referendumu građana za izjašnjavanje o suverenom i nezavisnom državno-pravnom statusu BiH
Odluka Skupštine Republike Bosne i Hercegovine o raspisivanju republičkog referenduma za utvrđivanje statusa Bosne i Hercegovine ima više odrednica. Među prvima je odrednica o datumu održavanja referenduma. U tom pogledu se u članu II Odluke određuje da će se referendum održati 29. februara i 1. marta 1992. godine. Nadalje se članom III Odluke o raspisivanju republičkog referenduma za utvrđivanje statusa Bosne i Hercegovine definiše, da će se građani Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine izjasniti o pitanju: „Jeste li za suverenu i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu, državu ravnopravnih građana, naroda Bosne i Hercegovine-Muslimana, Srba, Hrvata i pripadnika drugih naroda koji u njoj žive?“[10]
Sadržaj referendumskog pitanja odražava principe Prvog zasjedanja ZAVNOBiH-a. Radi se o kontinuitetu razvoja državnosti Bosne i Hercegovine, od obnove državnosti na Prvom zasjedanju ZAVNOBIH-a 1943. godine, pa do odluke skupštine Republike Bosne i Hercegovine o raspisivanju referenduma za izjašnjavanje građana o suverenom i nezavisnom državno-pravnom statusu Bosne i Hercegovine. U sadržaj referendumskog pitanja ugrađene su i odredbe Amandmana LX na Ustav SR Bosne i Hercegovine iz 1990. godine kad je Bosna i Hercegovina definisana kao demokratska i suverena država ravnopravnih građana, naroda Bosne i Hercegovine-Muslimana, Srba, Hrvata i pripadnika drugih naroda i narodnosti koji u njoj žive.
6. Rezultati izražavanja volje građana na referendumu-postoji osnova za međunarodno priznanje suverenog državno-pravnog statusa Bosne i Hercegovine
Tokom pet decenija razvoja državnosti Bosne i Hercegovine u miru od 1945. do 1992. godine, razvila se svijest građana da je njihova domovina Bosna i Hercegovina, država u kojoj su ravnopravni građani i sa njima ravnopravni narodi. Država Bosna i Hercegovina, kao jedna od šest ravnopravnih jugoslovenskih republika, je unutar svojih istorijskih granica postala društveni i kulturološki okvir za emancipaciju svake nacije pojedinačno i svih zajedno. Na toj osnovi je izgrađen nacionalni identitet Srba, Hrvata i Bošnjaka. Društveno-istorijski razvoj državnosti Bosne i Hercegovine omogućio je kroz odluke ZAVNOBiH-a da u ustavnom razvoju Bosne i Hercegovine Bošnjaci, Srbi i Hrvati imaju poziciju političkog naroda koji upravlja razvojem Bosne i Hercegovine kao državne zajednice. Razvoj nacionalnog identiteta odvija se, u odnosima tolerancije i ravnopravnosti pripadnika bosanskohercegovačkih naroda na cijelom prostoru Bosne i Hercegovine.
Sam čin referendumskog izjašnjavanja građana o političkoj budućnosti njihove države Bosne i Hercegovine imao je potvrdu identifikacije građana Bosne i Hercegovine sa svojom državom. To se naročito potvrdilo visokim postotkom učešća građana u referendumskom izjašnjavanju o suverenom i nezavisnom državno-pravnom statusu Bosne i Hercegovine. Zapravo, riječ je o tome da je na referendum izašlo 2.073.368 građana od 3.253.847 koliko je bilo upisanih stanovnika u državni birački spisak. To znači da je, od ukupnog biračkog tijela, na referendum izašlo 64,3% građana. Od svih građana koji su pristupili referendumskom izjašnjavanju, njih 99,44% je dalo pozitivan odgovor na referendumsko pitanje. Tako su građani svojim izjašnjavanjem na referendumu iskazali demokratsku volju da njihova vjekovna domovina Bosna i Hercegovina u budućnosti ima suvereni i nezavisni državno-pravni status. Prema izvještaju međunarodne posmatračke komisije na referendum su izašli i na pozitivan način odgovorili na referendumsko pitanje građani iz svih dijelova Bosne i Hercegovine i svih naroda Bosne i Hercegovine, Bošnjačkog, Hrvatskog i Srpskog. Šef posmatračke misije Evropskog parlamenta A. Ostlander, koji je pratio izlazak građana na referendum i njihovo izjašnjavanje, izjavio je: „Glasanje je bilo korektno, organizacija korektna i mada su neke stranke izrazile sumnje, evropski posmatrači su se na terenu uvjerili da nije bilo prevare i da ne postoji valjana osnova za osporavanje vjerodostojnosti rezultata referenduma“[11]. Bitno je podcrtati da je pozitivan odgovor s više od 50 procenata ukupnog broja glasača dobijen u 77 od 109 opština u Bosni i Hercegovini.
7. Međunarodno priznanje Bosne i Hercegovine
Nakon usvajanja Izvještaja republičke izborne komisije o rezultatima statusa Bosne i Hercegovine obezbijeđena je pravna i politička osnova za raskid pravnih veza sa Socijalističkom Federativnom Republikom Jugoslavijom. Uslijedilo je preuzimanje punog državnog suvereniteta i međunarodnog subjektiviteta.
Prvo međunarodno priznanje uslijedilo je od Evropske zajednice 6.aprila 1992.godine i od Sjedinjenih Američkih Država koje su Bosnu i Hercegovinu priznale 8.aprila 1992.godine. Potom je uslijedilo priznanje Bosne i Hercegovine od većeg broja zemalja u svijetu. Tako je do kraja 1992.godine Bosnu i Hercegovinu priznalo 76 država. Među tim državama su zemlje sa svih kontinenata. Brazil donosi odluku o priznavanju Bosne i Hercegovine u junu 1992.godine. Francuska i Njemačka donese odluku o priznanju Bosne i Hercegovine u aprilu 1992.godine. Indija i Indonezija svoju odluku o priznanju Bosne i Hercegovine donose u aprilu 1992.godine. Pakistan i Jordan odluke o priznanju Bosne i Hercegovine donose u junu 1992.godine. Tunis odluku o priznanju Bosne i Hercegovine donosi 25.aprila 1992. godine. Venecuela odluku o priznanju Bosne i Hercegovine donosi u avgustu 1992.godine. Ruska Federacija svoju odluku o priznavanju Bosne i Hercegovine je donijela u aprilu 1992.godine. Australija je svoju odluku o priznanju Bosne i Hercegovine donijela u maju 1992.godine.
Zemlje članice Vijeća sigurnosti Ujedinjenih nacija i najveće zemlje svijeta kao što su Brazil, Indija, Pakistan, Australija donijele su svoje odluke o priznanju Bosne i Hercegovine u aprilu i maju 1992.godine. Na osnovi šire međunarodne podrške međunarodnom priznanju Bosne i Hercegovine podnesen je zahtjev za prijem Bosne i Hercegovine u članstvo Organizacije Ujedinjenih Nacija. Na osnovu preporuke Vijeća sigurnosti, Skupština Organizacije Ujedinjenih Nacija donosi 22.maja 1992.godine odluku o prijemu Bosne i Hercegovine u Organizaciju Ujedinjenih Nacija.
I pored velike podrške za međunarodno priznanje Bosna i Hercegovina nije ušla u mirni tok svog istorijskog razvoja. Početkom aprila 1992.godine uslijedila je vojna agresija Miloševićevog režima (Srbija i Crna Gora) sa Jugoslovenskom narodnom armijom na međunarodno priznatu državu Bosnu i Hercegovinu. Nakon troipogodišnjeg otpora i oružane borbe koju je predvodilo Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine za suverenitet i integritet države Bosne i Hercegovine uslijedio je u novembru 1995.godine Dejtonski mirovni sporazum. Ovim sporazumom je uspostavljen mir i međunarodne garancije za suverenitet, integritet i međunarodno-pravni subjektivitet Bosne i Hercegovine. Radi se o tome da je Dejtonskim mirovnim sporazumom u cijelosti internacionalizovano pitanje izgradnje države Bosne i Hercegovine u miru. Izgradnja mira u Bosni i Hercegovini je osigurana međunarodnim mirovnim snagama i ovlaštenjima visokog predstavnika međunarodne zajednice u provođenju Dejtonskog mirovnog sporazuma.
8. Značaj međunarodnog priznanja države Bosne i Hercegovine
Sa dobijanjem članstva Bosne i Hercegovine u Organizaciji Ujedinjenih nacija, Bosna i Hercegovina je na kraju dvadesetog stoljeća postigla razvoj svoje državnosti do nivoa suverene i nezavisne države. Njene istorijske granice su postale međunarodno priznate. Stečeni međunarodno-pravni subjektivitet omogućuje državi Bosni i Hercegovini da bude subjekt izgradnje međunarodnih odnosa i mira u svijetu.
Iako nije imala istorijsku sreću da svoj međunarodno-pravni subjektivitet ostvaruje u miru, zbog izvedene agresije na međunarodno priznatu državu 1992.godine, Bosna i Hercegovina je samostalno organizovala otpor i odbranu svog teritorijalnog integriteta i istorijskog bića multietničkog društva. Unatoč tome što Ujedinjene nacije, u realnim međunarodnim odnosima, nisu mogle, na temelju povelje Ujedinjenih nacija, spriječiti vojnu agresiju na Bosnu i Hercegovinu donesena je 71 rezolucija Vijeća sigurnosti UN-a koja se odnosile na rat u Bosni i Hercegovini u vremenu od 1992. do 1995.godine. Tako su rezolucijom 743 od 21.februara 1992.godine ustanovljene trupe Ujedinjenih nacija pod nazivom UNPROFOR. Potom je rezolucijom 749 od 7.aprila 1992.godine odobreno raspoređivanje snaga UNPROFOR-a u Bosni i Hercegovini.
Rezolucijom 757 od 30.marta 1992.godine nametnute su stroge ekonomske i trgovinske sankcije Saveznoj Republici Jugoslaviji (Srbija i Crna Gori). Zabrana letova iznad Bosne i Hercegovine uvedena je rezolucijom 781 od 9.oktobra 1992.godine. Tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu snage Jugoslovenske narodne armije i Vojska republike srpskog naroda su počinile ratni zločin nad civilnim stanovništvom. U opsjednutom Sarajevu od granatiranja je stradalo 12.000 civila. U Srebrenici je počinjen genocid 1995.godine nad preko 8.000 Bošnjaka. I u Prijedoru, Višegradu, Foči, Bratuncu, Rogatici, pogubljeno je više hiljada civila. Imajući u vidu široke razmjere počinjenog ratnog zločina, Ujedinjene nacije su rezolucijom 808 od 22.februara 1993.godine formirale međunarodni tribunal za gonjenje osoba odgovornih za teška kršenja međunarodnog humanitarnog prava počinjena na teritoriji bivše Jugoslavije (ICTY). Haški tribunal je donio više desetina presuda za počinjeni ratni zločin. Na doživotni zatvor presuđeni su vinovnici zločina: Radovan Karadžić i Ratko Mladić.
Posebnom rezolucijom Ujedinjenih nacija, a to je rezolucija 947 od 30.septembra 1994.godine dodijeljen je mandat NATO snagama da djeluju zajedno s UNPROFOR-om. Kada je potpisan Dejtonski mirovni sporazum, Ujedinjene nacije su rezolucijom 1026 od 30.novembra 1995.godine pozdravile prihvatanje Dejtonskog mirovnog sporazuma. Svojom posebnom rezolucijom 1031 od 15.decembra 1995.godine definiše se angažovanje NATO snaga, kao mirovnih vojnih snaga u implementaciji Dejtonskog mirovnog sporazuma u Bosni i Hercegovini. Na temelju ove rezolucije NATO snage su svojim prisustvom i djelovanjem dovele do uspostavljanja mira, opšte sigurnosti i slobode kretanja građana na cijelom teritoriju suverene države Bosne i Hercegovine.
Ujedinjene nacije su organizovale i vodile pregovore za pronalaženje mirovnog političkog rješenja rata u Bosni i Hercegovini. U pogledu provođenja Dejtonskog mirovnog sporazuma, Vijeće sigurnosti organizacije Ujedinjenih nacija je razmatralo i usvajalo godišnje izvještaje Visokog predstavnika međunarodne zajednice (OHR) o implementaciji Dejtonskog mirovnog sporazuma nakon 1996.godine.
Članstvo Bosne i Hercegovine u Ujedinjenim nacijama omogućilo je internacionalizaciju bosanskog pitanja, u smislu međunarodne podrške izgradnji mira i države Bosne i Hercegovine na temelju Dejtonskog mirovnog sporazuma.
Konsensus vodećih svjetskih sila o uspostavi i provođenju Dejtonskog mirovnog sporazuma omogućio je, da se država Bosna i Hercegovina u prvim decenijama dvadesetprvog stoljeća razvija u miru i provodi istorijski proces integracije u članstvo Evropske unije. Sa postizanjem članstva u Evropskoj uniji država Bosna i Hercegovina dobija pretpostavke da se razvija kao pravna, demokratska i ekonomski prosperitetna država.
9. Zaključak
Postizanje državno-pravnog statusa suverene i nezavisne države Bosne i Hercegovine nakon referenduma građana 1992.godine, predstavlja epohalno istorijsko dostignuće. Sticanjem međunarodnog priznanja i dobijanjem članstva u Ujedinjenim nacijama država Bosna i Hercegovina je dobila svoje mjesto u novom međunarodnom poretku ustanovljenom na kraju Hladnog rata i rušenja Berlinskog zida 1989.godine.
Društvena i politička osnova za sticanje suverenosti i nezavisnosti oblikovana je istorijskim razvojem državnosti Bosne i Hercegovine od obnove državnosti na Prvom zasjedanju ZAVNOBiH-a 1943.godine pa do 1992.godine kao i rezultatima referenduma građana o suverenom i nezavisnom statusa Bosne i Hercegovine 1992.godine.
Bosna i Hercegovina je, tokom istorijskog procesa disolucije Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, došla u poziciji da odluči o svojoj političkoj budućnosti. Vladajuće stranke u višestranačkom parlamentu nisu imale jedinstveno stanovište o državno-pravnom statusu Bosne i Hercegovine na kraju procesa disolucije SFRJ. Srpska demokratska stranka kao jedna od vladajućih stranaka odbijala je svaku mogućnost suverenog i nezavisnog statusa Republike Bosne i Hercegovine izvan Jugoslavije. Ova stranka je bila u funkciji Miloševićevog projekta Velike Srbije. Druge dvije vladajuće stranke: Stranka demokratske akcije i Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine su zajedno sa pet opozicionih stranaka formirale stranački blok koji je bio na stanovištu da Bosna i Hercegovina na temelju viševjekovnog razvoja svoje državnosti te na osnovu odluka Drugog zasjedanja AVNOJ-a ima istorijsko pravo, suverenog i nezavisnog razvoja u budućnosti, na isti način kao i druge republike Jugoslovenske federacije. To istorijsko pravo je potvrđeno demokratskom voljom građana ispoljenom na referendumu građana Bosne i Hercegovine o suverenom i nezavisnom državno-pravnom statusu. Volja građana je iskazana sa 99% podrške referendumskom pitanju od onih koji su se izjašnjavali na referendumu. Na referendumu građana se izjašnjavalo 64% stanovnika Bosne i Hercegovine upisanih u jedinstveni državni birački spisak.
Svojim izjašnjavanjem na referendumu o suverenom i nezavisnom državno-pravnom statusu Bosne i Hercegovine, građani su nadišli stranačka neslaganja u Parlamentu Bosne i Hercegovine. Osim ispoljavanja demokratske volje za suvereni i nezavisni državno-pravni status Bosne i Hercegovine građani su pokazali da imaju svijest o pripadnosti svojoj domovini i svojoj državno-pravnoj zajednici Bosni i Hercegovini. Građani su pokazali još nešto, a to je da čuvaju vrijednost antifašizma iz Drugog svjetskog rata kada je Bosna i Hercegovina, unutar širokog antifašističkog pokreta, obnovila svoju modernu državnost na temelju odluka Prvog zasjedanja ZAVNOBiH-a 1943.godine.
Iako su ratna dejstva bila na teritoriji Hrvatske u 1991.godini i početkom 1992.godine građani su imali volju i odlučnost da izađu na referendum 29. februara i 1. marta 1992.godine i svojoj zemlji izglasaju suvereni i nezavisni državno-pravni status.
Rezultati referenduma građana su postali osnova za međunarodno priznanje. Sve članice Evropske zajednice su 6.aprila 1992.godine donijele odluke o međunarodnom priznanju Bosne i Hercegovine. Tokom 1992. godine Bosna i Hercegovina je dobila međunarodno priznanje od 76 zemalja sa svih kontinenata svijeta. Takva međunarodna podrška suverenog i nezavisnog državno-pravnog statusa biće zaokružena prijemom Bosne i Hercegovine u članstvo Organizacije Ujedinjenih Nacija 22. maja 1992.godine.
Nakon troipogodišnjeg rata i odbrane suvereniteta i integriteta, Bosna i Hercegovina je Dejtonskim mirovnim sporazumom iz 1995.godine potvrdila svoju suverenost i nezavisnost.
U dvadesetprvom stoljeću, Bosna i Hercegovina kao država egzistira u miru i u procesu evropskih integracija ispunjava uslove za članstvo u Evropsku uniju. Sa dobijanjem članstva u Evropskoj uniji, Bosna i Hercegovina postaje pravna i prosperitetna država, država u kojoj će silnice etničkih podjela otići u prošlost.
