Nesvakidašnje djelo galskog univerzitetskog profesora Löïca Trégourèsa pod nazivom “Fudbal u jugoslavenskom haosu”, izdala je prije dvije godine, pariska kuća “Non Lieu”. Isti izdavač, prema još nepotvrđenim, ali dobro obaviještenim izvorima, priprema novo izdanje jer je knjiga veoma tražena u zemljama francuskog govornog područja.
Profesor Trégourès je na poseban način obradio ulogu fudbala u ratovima koji su bjesnili u Jugoistočnoj Evropi i Balkanu, od 1991. do 1995. godine. Esej je prema tvrdnjama svjetskih stručnjaka za Balkan nezapamćen, neobjavljen prikaz i istinska studija o sukobima u čijem su središtu – nacionalističke ludosti!
Kakva i koja je uloga omiljenog sporta u doba političkih i društvenih nemira, zanimalo je uvaženog stručnjaka, koji dokazuje kako fudbal nije imao pasivno dejstvo u procesu raspadanja, nekadašnje, zajedničke države. Ona je, po autorovom ubjeđenju, izrodila najekstremniji vid nacionalizama u Evropi.
Ako su ratovi promijenili sportsko značenje fudbala, začuđujuće je da je sport odmah upao u paukovu mrežu negativnih, nacionalističkih stremljenja. Mnoštvo vatrenih navijača se učlanilo u redove srpskih ili hrvatskih ubilačkih milicija, veoma moćnih propagatora “etničkog čišćenja”. Neviđeni prolazi sportskih igrališta na mjesta smaknuća, neviđen su fenomen.
Paradoksalno, u trenutku krvavog razlaganja zemlje, fudbal je bio na zavidnom nivou. Godine 1991, beogradska Crvena Zvezda postala je starokontinentalni prvak. Euro 92 je bio uspješan za nacionalnu ekipu u kojoj su evoluirali Savičević, Stojković, Prosinečki…
Za vrijeme Prvenstva u Italiji 1990. godine, ekipa bivše Jugoslavije je ušla u četvrt finale. Među navijačima koji su pratili fudbalere bilo ih je najviše iz Bosne i Hercegovine, gdje je otpor nacionalizmima ucrtan historijski i najsnažnije-tvrdi galski esejist. Iako se nacionalni tim činio jedinstvenim, to nije uspijevalo “jugoslavenskom narodu”. Pobjeda Crvene Zvezde najprije je doživljena kao srpski uspjeh. Klub je oživljavao srpstvo na štetu jugoslavenstva, iako su igrala dva Makedonca, po jedan Hrvat, Bosanac i Crnogorac. Već se radilo o lažnom prosperitetu sporta.
Ukroćeni Titovim režimom, nacionalizmi su zavladali odmah po maršalovom iščeznuću, 1980. godine. Krhko zajedništvo stvoreno oko kulta komunističkog vođe, rasparčalo se u ekonomski ugroženoj državi, čiji su najskromniji stanovnici postali najbrojnije žrtve.
Poput drugih stadiona u svijetu i domaći postaju mjesta ispoljavanja neprijateljstva vladi i policiji. Na srpskim i hrvatskim tribinama unapređuje se moćna nacionalistička retorika sa svrhom i nakanom objavljivanja raspada zajedničke države, na “etnički čiste oblasti”!
Politizacija igrališta
U Beogradu, vodeći klubovi Partizan i Crvena Zvezda postaju putokazi srpskog nacionalizma. Dolazak Željka Ražnjatovića, poznatijeg kao Arkan na čelo sljedbenika Zvezde, koji su se 1989. godine prozvali “Delije”, pospješuje stalne nemire na Marakani. Grupa je ujedinjavala buržujsku ali i radničku omladinu, vješto razvijajući “beogradski identitet”- piše profesor Trégourès. Arkan je postao Miloševićev relej koji je dozvoljavao oživljavanje četništva, u svijetu poznatog kao srpsko-fašističko naslijeđe!
Sličan pokret se stvorio i u Hrvatskoj s Dinamovim Bad Blue Boys, riječkom Armadom i splitskom Torcidom, koje francuski autor naziva “ekstremnim navijaštvom”. Politizacija hrvatskih igrališta ojačala je nakon osnivanja HDZ partije, čiji je meštar bio Franjo Tuđman /po nekima Tordjman/. Upamćen je susret Hajduk-Dinamo, na kojem su dva “krila” pokazala slične namjere, natpisima u slavu HDZ-a, ističući ustaško znamenje iz 40-ih godina prošlog vijeka. Istovjetno će ‘Delije” slijediti Arkana u oformljenju po zlu poznatih Odreda srpskih dobrovoljaca, milicije čuvenije pod nazivom “Arkanovi tigrovi”. Hrvati su događaj protumačili kao igrački nacionalizam.
Pročitati esej “Fudbal u jugoslavenskom kaosu” je i prilika podsjećanja na 13. maj 1990. godine, kada je na zagrebačkom Maksimiru ovjekovječen Bobanov udarac nogom, u glavu policajca. Često se ističe da označava početak rata. Nije zaboravljen ni pripremni susret državne ekipe za Svjetsko prvenstvo 1990. godine u Nizozemskoj. Publika je izviždala tim poklicima: Hrvatska, Hrvatska u ugođaju kraja jednog, već zaboravljenog vremena.
Po tumačenju Loïca Trégourgèsa, uzroci raspada Jugoslavije se, ipak, ne mogu tražiti isključivo u ovakvim događajima. Nemoguće je zapostaviti političke uvjete i moćno djelovanje vojnog vrha obojenog različitim nacionalizmima, koji su veličali identitete jednih ili drugih, tokom 80-ih godina 20. vijeka. Ratni proces je bio započet. Maksimirski napadi, iako spektakularni, nisu spriječili da se sljedeća sportska sezona, održi na relativno normalan način.
Na političkom i diplomatskom planu, hrvatski referendum o nezavisnosti iz 1991. je ubrzao događaje. Kraj sezone je označio izostanak bosanskih klubova, odsutnih zbog rata i opsade Sarajeva, simbola “izmiješanosti”, ali i tolerancije. Jedino su najmlađi stanovnici grada pod Trebevićem, zahvaljujući nogometnoj akademiji Bubamara, Predraga Pašica Paje, igrali nogomet. Uprkos stalnim granatiranjima i napadima srpskih milicija.
U izmučenoj, planski i sistematski uništavanoj BiH, Hrvati su, također, nastojali vrednovati teritorijalne apetite. Ponovno rođenje mostarskog “Zrinjskog” 1992, kluba zabranjenog od 1945. godine, nakon učešća u ustaškom prvenstvu 40-ih godina prošlog vijeka, značilo je isticanje novih nacionalizama. Dobro nadahnut fašističkom historijom, Zrinjski je antiteza višenacionalnog Veleža. Oblasni nogomet nije odolio nacionalističkoj kugi pa aktuelno, nekadašnje republike, nose vidljiva obilježja užasnih sukoba – zaključuje francuski istraživač.
Džana Mujadžić
