Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES)[1] iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku, Balkanu i po svijetu. Akademik dr. Mirko Pejanović[2], potpredsjednik Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine (ANUBiH), profesor emeritus Univerziteta u Sarajevu i nekadašnji član Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine (1992-96) povodom 25.novembra Dana državnosti Bosne i Hercegovine u svom članku „ZAVNOBiH i kontinuitet razvoja državnosti Bosne i Hercegovine u XX i XXI stoljeću“ piše o važnosti tog istorijskog događaja. Njegov članak objavljujemo u cijelosti.
ZAVNOBiH i kontinuitet razvoja državnosti Bosne i Hercegovine u XX i XXI stoljeću
Od gubitka svoje državne samostalnosti u srednjovjekovnom dobu 1463.godine Bosna i Hercegovina do polovine XX stoljeća egzistira kao posebna multikonfesionalna, multikulturna i prirodno geografska cjelina unutar otomanskog i austrougarskog carstva te Kraljevini Jugoslaviji do Šestojanuarske diktature kralja Aleksandra I Karađorđevića 1929.godine i ustroja Jugoslavije sa devet banovina.
U godinama Drugog svjetskog rata od 1941. do 1945.godine Bosna i Hercegovina postaje glavno poprište Narodnooslobodilačke i antifašističke borbe partizanskih snaga protiv okupacionih sila na Jugoslovenskom prostoru.
Unutar Narodnooslobodilačkog pokreta oblikuje se ideja ZAVNOBiH-a. Zasjedanje Antifašističkog vijeća Narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine (ZAVNOBiH), nakon organizacionih i političkih priprema održava se 25.novembra 1943. godine u Mrkonjić gradu. Na Prvom zasjedanju ZAVNOBiH-a 247 delegata iz svih dijelova Bosne i Hercegovine donosi istorijsku odluku o obnovi i uspostavi državnosti Bosne i Hercegovine. Voljom vijećnika Prvog zasjedanja ZAVNOBiH-a Bosna i Hercegovina postaje federalna državna jedinica unutar Demokratske federativne Jugoslavije, ravnopravna sa drugih pet jugoslovenskih republika. Ovu odluku potvrđuje Drugo zasjedanje AVNOJ-a 29.novembra 1943.godine.
U trogodišnjoj narodnooslobodilačkoj i antifašističkoj borbi, građani i narodi Bosne i Hercegovine su izvojevali pravo da politički oblikuju i uređuju svoju domovinu Bosnu i Hercegovinu kao zbratimljenu i nedjeljivu državnu zajednicu, državnu zajednicu koja garantuje nacionalnu ravnopravnost Hrvata, Srba i Muslimana (Bošnjaka).
Državnost Bosne i Hercegovine kao federalne državne jedinice, unutar Demokratske federativne Jugoslavije, u pogledu uspostave državnih institucija izgrađuje se odlukama Drugog zasjedanja ZAVNOBiH-a (Sanski Most 1944.). Na ovom zasjedanju usvaja se Odluka o ustrojstvu i organizaciji Narodnooslobodilačkih odbora i Deklaracija o pravima građana kojom se garantuju demokratske slobode građana kao individua i ravnopravnost bosanskohercegovačkih naroda.
Na Trećem zasjedanju ZAVNOBiH-a, u oslobođenom Sarajevu 1945.godine ZAVNOBiH prerasta u privremenu Narodnu skupštinu i donosi Zakon o formiranju Prve narodne vlade Federalne Bosne i Hercegovine.
Ustavno definisanje državnosti Bosne i Hercegovine na principima ZAVNOBiH-a izvodi se usvajanjem Prvog ustava Bosne i Hercegovine u Ustavotvornoj skupštini Federalne Bosne i Hercegovine 1946. godine. Od tada Bosna i Hercegovina egzistira kao narodna država republikanskog oblika.
Više od četiri decenije razvoja u miru
Uvođenje višestranačja
Građani su svojom demokratskom voljom sa 64% izlaska na referendum, i to iz svih naroda, i sa 99% podrške referendumskom pitanju odlučili da njihova zemlja, domovina i država dobije status suverene i nezavisne države. Na ovaj način građani su na demokratskoj i antifašističkoj osnovi odredili budućnost svoje Republike Bosne i Hercegovine. Poštujući volju građana, zemlje Evropske unije, SAD-a i veliki broj zemalja Svijeta je Bosni i Hercegovini dalo međunarodno priznanje početkom aprila mjeseca 1992.godine. Na osnovu tako izražene volje evropskih i drugih zemalja svijeta, Bosna i Hercegovina je 22.maja 1992.godine postala članica Organizacije Ujedinjenih nacija.
Sa svojim međunarodno priznatim granicama Bosna i Hercegovina je u posljednjoj deceniji XX stoljeća stekla međunarodno pravni subjektivitet. Sa referendumom građana i međunarodnim priznanjem suverenosti i integriteta demokratske snage Bosne i Hercegovine su odgovorile na izazov o podjeli i rušenju republičke državnosti Bosne i Hercegovine, u posljednjoj deceniji XX stoljeća.
Država Bosna i Hercegovina nije dočekala vrijeme da u miru razvija svoju suverenu državnost i nezavisnost. Miran tok razvoja državnosti zaustavljen je nametnutim agresivnim ratom Miloševićevog režima. Taj režim je krajem devedesetih godina prisvojio i pod svoju moć stavio bivšu Jugoslovensku Narodnu armiju. Snagom vojne moći JNA koja je od maja 1992.godine preimenovana u Vojsku Republike srpskog naroda, provedeno je etničko čišćenje nesrpskog stanovništva sa prostora zaokruženog pod nazivom Republika srpskog naroda. Počinjeni su masovni zločini nad civilima te genocid nad Bošnjacima u Srebrenici.
Otpor i odbrana suvereniteta i multietničkog karaktera države
Nakon što su Sjedinjene Američke Države preuzele liderstvo u kreaciji mirovnih rješenja, uslijedio je Vašingtonski mirovni sporazum 1994.godine a potom Dejtonski mirovni sporazum 1995.godine.
Sa Dejtonskim mirovnim sporazumom od novembra 1995.godine, Bosna i Hercegovina ulazi u istorijsko doba izgradnje mira i izgradnje institucija države Bosne i Hercegovine na temelju internacionalizacije po osnovu ovlaštenja međunarodne zajednice i Evropske unije da imaju ulogu u izgradnji mira, izgradnji države Bosne i Hercegovine i njene integracije u evroatlantske institucije (Vijeće Evrope, Evropsku uniju i NATO savez). Izvjesno je da će se preuzimanjem evropske pravne stečevine kroz pregovore za članstvo Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju, dograditi rješenja u pogledu funkcionisanja institucija države Bosne i Hercegovine, koje su u znatnoj mjeri ograničene Dejtonskim ustavom.
Istorijski izazov na početku XXI stoljeća javlja se u obliku ubrzanja integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju. Jedan od glavnih faktora za ubrzanje integracije postaju geopolitičke promjene u Evropi i svijetu.
Mir u Evropi, a time i na Zapadnom Balkanu ugrožen je od 2022.godine invazijom Ruske federacije na teritorijalni integritet i suverenitet Ukrajine. Uviđajući tu opasnost, institucije Evropske unije su krajem 2023. i početkom 2024.godine donijele odluku da Bosna i Hercegovina dobije status kandidata za članstvo u Evropskoj uniji i Odluku o otvaranju pregovora za članstvo u EU.
Ostvarivanje članstva Bosne i Hercegovine u Evropskoj uniji za Bosnu i Hercegovinu znači rješenje izazova da država Bosna i Hercegovina egzistira kao demokratska, pravna i ekonomski prosperitetna država u zajednici slobodnih naroda i država u Evropi.
Građani imaju većinsku volju da njihova država Bosna i Hercegovina ubrzano dođe do članstva u Evropskoj uniji po mogućnosti do kraja treće decenije XXI stoljeća. Ubrzano kretanje ka tom cilju podrazumijeva sveobuhvatne mjere za funkcionisanje parlamentarne većine na nivou države Bosne i Hercegovine. Nužno je u vezi s tim kreirati jedinstvenu reformsku agendu i postići punu koordinaciju aktivnosti institucija međunarodne zajednice i Evropske unije na jednoj strani i vladajućih stranaka i organizacija civilnog društva na drugoj strani.